Op verzoek van Els met haar Annemerel
deze blogpost...
Els haar vader was loods geweest op de
Schelde. Van hem had zij geleerd om in de zeekaart te werken met
bijbehorende getijtafels en stroomatlassen in de tijd dat zij op de
motorzeiler van haar vader voer. Nu 50 jaar later geen boot meer te
hebben, maar nog wel zeekaarten in haar bezit, wil ze wel eens weten
hoe een zeekaart is ontstaan. De meeste mensen beseffen niet hoe
belangrijk de ontwikkeling van de zeekaart met zijn navigatie is
geweest voor de loop van de geschiedenis. De Vikingen gebruikten de
Sunstone (KLIK HIER). De Phoeniciërs (het huidige Libanon) gebruikten 600 jaar voor
Christus de sterren en de zon, ze hielden de kust in zicht. Portugal
had prins Hendrik de Zeevaarder (1394-1460), deze had weer een
Columbus in dienst. De Belgen hadden Geert de Kremer. Onze V.O.C. had
in de zeventiende eeuw een cartografie met Petrus Plancius als
stuwende kracht achter deze kaartenmakers die 20.000 zeekaarten met
de hand vervaardigden. Zij waren dus de eerste handelsonderneming die
hun schippers en stuurlieden de zee opstuurden met kaarten en
zeilinstructies. Zij hadden wel een plicht tot geheimhouding, men
wilde toen al de concurrentie voorblijven.
De zeekaart van Mercator: de meest
gebruikte projectie ter wereld van zeekaarten is die van Gerardus
Mercator (zijn Latijnse naam) een instrumentmaker en graveur. Geboren
als Geert de Kremer maart 1512 in Rupelmonde, Kruibeke, België.
Overleden december 1594 te Duisburg. Hij is een fascinerend figuur
geweest voor een man die ruim vijfhonderd jaar geleden in een
modderig rivierenlandschap in Noord-Europa werd geboren als zoon van
een schoenlapper. Mercator was een nederige man, hij streefde ernaar
de hele wereld te omvatten in overlappende, gelijkvormige kaarten.
Hij sloeg een aantal historische mijlpalen. Zijn Atlas werd de
standaardterm voor een boekwerk met kaarten. Zijn levenswerk, zijn
Atlas.
De benaming werd door hem geïntroduceerd en pas een jaar na
zijn overlijden postuum uitgegeven door zijn kleinzoons. Het betreft
een moeizaam en tijdrovend anatomisch en astronomisch werk/kennis die
wij nu als vanzelfsprekend beschouwen wanneer er op de
zeevaartscholen les wordt gegeven in kaartpassen, ook wel platte
zeevaartkunde genoemd. Een bezoek aan het Mercatormuseum in
Sint-Niklaas loont de moeite. Mijn voorstel tijdens de volgende
bijeenkomst, een kerstarrangement in Turnhout misschien?
De zeekaart van Mercator, ook wel de
wassende kaart genoemd, herken je gelijk aan de meridianen of de
noord-zuidlijnen van boven naar beneden en met de parallellen , de
oost-westlijnen van links naar rechts. Ze staan haaks op elkaar, hoek
getrouw. De naam wassende kaart is ontstaan doordat de staande
randdelen 'wassen', d.w.z. dat in de zeekaart met een mercator
projectie de mijlen met het toenemen van de breedte groter worden.
Met andere woorden, de benen van de kaartpasser op hogere breedtes
verder uit elkaar moeten en op lagere breedtes dichter bij elkaar
komen. De evenaar ligt op 0°, de beide polen N of Z op 90° breedte.
Die benen uit elkaar komt doordat er kunstgrepen door Mercator zijn
toegepast om het bolvormige aardoppervlak tot een plat vlak te
krijgen. Een zeemijl is per definitie 1852 meter. Langs de staande
rand leest men de breedte af in graden en minuten, ook passen we hier
onze afstand (verheid) met de scheepssnelheid op af.
Bij de mercator
projectie zijn alle liggende randdelen gelijk, hier passen we de
lengte van onze positie op af. De meridiaan van Greenwich 0°, vanuit
hier gaan we oost of west en komen op de internationale datum grens
180°, deze vinden we in de Pacific. Alle plaatsen op deze genoemde
meridianen hebben dezelfde lengte. Alle plaatsen op de evenaar of een
parallel hebben dezelfde breedte. De Nederlandse en Belgische kaarten
zijn vervaardigd in deze Mercator projectie.
De kaart geeft een afbeelding van een
deel van de zee met daaraan grenzende kust op een plat vlak en bevat
zoveel mogelijk gegevens zoals bijv. vuurtorens, lichtschepen (als
deze er nog zijn), offshore-installaties met de bijbehorende
windmolenparken op zee. Andere herkenbare objecten langs de kustlijn
die voor een veilige navigatie van belang zijn, denk hierbij aan een
lichtenlijn om een haven aan te lopen. En een heel belangrijke is de
diepte, dus hoeveel water er staat.
De kaart is een sterk verkleind
deel van het aardoppervlak, de mate van verkleining wordt de schaal
genoemd. De plaats waar een schip zich bevindt is de positie op de
kaart die men verkrijgt door een 'bestek'.
Alles samenvattend: Lees
de breedte af van de staande rand en de lengte van de liggende rand.
Indeling naar projectiemethode of
coördinatenstelsel.
De Mercator of wassende kaart voor de
zeeman. De stereografische kaart (van Braun) wordt voor de weerkaart
van de weerman gebruikt, de gnomonische kaart (de Globes) die vroeger
werd gebruikt om vanuit deze een ster- of zonsbestek over te zetten
naar de mercatorkaart, dit was een eenvoudige manier zonder
rekenwerk. De huidige zeeman vaart nu op de satellieten met de
GPS-ontvanger die de aangegeven positie zo kan aflezen op de
elektronische zeekaart. Er overheen het radarbeeld op een scherm,
alles gekoppeld aan een alarmsysteem. De bakker kan de zee op, dan is
er iedere dag vers brood aan boord. Maar hij moet dan wel weten dat
voor het traject dat hij wil afleggen er nog een indeling in
zeekaarten is.
Door de verhouding schaalindeling tot de werkelijkheid
zijn er verschillende types zeekaart ontstaan: de overzeiler kaarten
voor de oceanen, de kustkaarten voor de echte kustnavigatie en dan is
er nog de detail- en plankaart voor het binnenlopen van een haven.
De volgende keer een belevenis op de
Wallen.
Recht
zo die gaat!
F.L..Woodleg
